Parasomnia, insanların uykuya dalmadan önce, uyku sırasında veya uyku ile uyanıklık arasındaki uyarılma döneminde yaşadıkları olağandışı davranışlar için kapsamlı bir terimdir. Bu davranışlar, özellikleri, ciddiyeti ve sıklığı bakımından önemli ölçüde farklılık gösterir ancak uyurgezerlik, uyku felci ve gece terörünü içerir.
Parasomnia hastalığı çocuklarda yetişkinlerden daha yaygındır, ancak bu davranışlar farklı yaş gruplarında kaydedilmiştir.
Parasomnia Tehlikeli Mi?
Parasomniler kendi başlarına endişe verici değildir; Asıl tehlike, bu duruma sahip bir kişinin bilmeden kendisine veya başkalarına zarar vermesidir.
Parasomnia Türleri
Her parasomnia farklı semptomlar içerse de bu davranışlar üç genel gruba ayrılabilir: (non rem) NREM ile ilişkili, REM ile ilişkili ve “diğer”.
Non-REM Parasomnia
NREM ile ilişkili parasomniler, topluca NREM uykusu olarak bilinen uyku döngüsünün ilk üç aşamasında ortaya çıkar.
NREM ile ilişkili en yaygın parasomniler uyarılma bozuklukları olarak bilinir. Bu parasomnialar, eksik uyanma epizodları, uyuyan kişiye müdahale etmeye veya onu yeniden yönlendirmeye çalışan diğer insanlara karşı sınırlı tepki verme ve bu epizot sırasında sınırlı farkındalık ile karakterize edilir. Uyarılma bozuklukları yaşayan çoğu insanın, bu dönemlere dair çok az anısı vardır veya hiç yoktur.
- Kafa karıştırıcı uyarılmalar: Kafa karıştırıcı bir uyarılma sırasında, uyuyan kişi yönünü şaşırmış gibi davranır ve doğrulup etrafına bakabilir ancak yataktan kalkmaz.
- Uyurgezerlik: Uyurgezerlik, insanların uykudayken yataktan kalkmaları ancak çevrelerine karşı sınırlı farkındalık veya tepki göstermeleri durumunda ortaya çıkar. Uyurgezerlik, kişinin dengesini kaybetmesi veya başka nesnelerle çarpışması durumunda da yaralanmalara neden olabilir.
- Gece terörü: Gece terörü yaşayan kişiler genellikle uykularında ağlar, çığlık atar veya anlamsız sesler çıkarır ve uyanmaları zordur. Bir gece terörü olayı birkaç dakika sürebileceği gibi 40 dakikaya kadar da sürebilir.
- Uykuyla ilişkili anormal cinsel davranışlar: Halk dilinde “sekssomni” olarak bilinen bu parasomnia, uyku sırasında mastürbasyon, cinsel ilişkiye başlama ve cinsel sesler gibi cinsel davranışlarla karakterize edilir.
NREM ile ilişkili diğer bir yaygın parasomni, uykudan uyandıktan sonra ortaya çıkan işlevsiz yeme ataklarıyla karakterize edilen uykuyla ilişkili yeme bozukluğudur. Bu duruma sahip çoğu insan, yeme epizodları sırasında sınırlı tepki gösterir ve olaylara dair çok az şeyler hatırlar veya hiç hatırlamaz. Potansiyel endişeler arasında toksik maddelerin yutulması, yemek pişirme veya hazırlama sırasında meydana gelen yaralanmalar ve sağlıksız veya aşırı yemenin fizyolojik etkileri yer alır.
REM Parasomnia
REM ile ilişkili parasomniler uykunun REM aşamasında ortaya çıkar. Normal REM uykusu sırasında beyin özellikle aktiftir, gözler hızlı hareket eder ve kaslar geçici olarak felç olur. Çoğu rüya REM uykusu sırasında görülür.
REM ile ilişkili parasomniaları olan kişiler, REM uykusunun normal fonksiyonlarında kas felci gibi düzensizlikler yaşarlar. REM ile ilişkili birkaç yaygın parasomnia vardır.
- REM uykusu davranış bozukluğu (RDB): RDB, REM uykusu sırasında bir rüyayı gerçekleştirme girişimi sırasında olağandışı seslendirmeler veya hareketlerle karakterize edilir. Davranışlar genellikle meşru müdafaa ile ilişkilidir ve yumruk atma, tekme atma veya küfürlü bağırmayı içerebilir. RDB genellikle Parkinson hastalığı olan kişilerde görülür.
- Uyku felci: Uyku felci olan kişiler uykuya dalarken veya uyanırken vücutlarını hareket ettirme yeteneğini kısa süreliğine kaybederler. Bu halüsinasyonlar veya boğulma hissi ile eşleştirilebilir. Uyku felci tehlikeli değildir ancak uykuya dalma konusunda endişe veya sıkıntıya neden olabilir.
- Kabus bozukluğu: Herkes ara sıra hoş olmayan rüyalar görür. Ancak yorgunluk, sıkıntı nedeniyle canlı kabuslar yaşayan kişilere kabus bozukluğu tanısı konulabilir. Kabus bozukluğu sıklıkla travma sonrası stres bozukluğu yaşayan kişilerde görülür.
Diğer Parasonmialar
Parasomnialar için “diğer” kategorisi, hem NREM hem de REM uykusu sırasında ortaya çıkabilenlerin yanı sıra, uyku veya uyanıklık arasındaki geçiş sırasında ortaya çıkan davranışlara ayrılmıştır.
- Patlayan kafa sendromu: Patlayan kafa sendromuna sahip kişiler, uyandıklarında yüksek bir ses duyar veya kafalarında bir patlama hissi hissederler. Ayrıca uyandıklarında hayali bir ışık parıltısını da algılayabilirler. Bu his, uyuyan kişiyi kalıcı çarpıntı, korku ve endişe duygularıyla baş başa bırakabilir. Bazı insanlar bir gecede birden fazla olay yaşayabilir.
- Uyku ile ilgili halüsinasyonlar: Bu durum, uyanırken hipnopompik halüsinasyonları veya uykuya dalarken hipnagojik halüsinasyonları içerebilir. Halüsinasyonlar canlı görüntüler, sesler veya diğer duyumları içerebilir. Halüsinasyonlar bazen uyku felci ile ilişkilendirilir. Aşırı durumlarda, uyuyanlar yaşadıkları şeyden kaçmak için yataklarını terk edebilirler.
- Yatak ıslatma: Uykuda enürezis olarak da bilinen yatak ıslatma, uyku sırasında istemsiz idrara çıkma anlamına gelir. Küçük çocuklarda yatak ıslatma oldukça yaygındır. Parasomnia olarak kabul edilebilmesi için 5 yaş ve üzeri bir kişide ortaya çıkması ve üç ay boyunca haftada en az iki kez ortaya çıkması gerekir.
Bir veya daha fazla parasomnia belirtileriniz varsa, bu durumu önlemek için ve parasomnia tedavi seçenekleri hakkında bilgi edinmek için doktorunuza danışın.
Parasomnia Tedavisi
Eğer uyurgezerlik yapıyorsanız veya yataktan kalkmanıza neden olan bir parasomnianız varsa, evinizi daha güvenli hale getirmek için atabileceğiniz adımlar vardır:
- Pencerelerinize ve kapılarınıza kilit veya alarm takın.
- Yatak odanızı takılmanıza veya düşmenize neden olabilecek şeylerden temizleyin.
Belirtilerinizi en aza indirmek için aşağıdaki ipuçlarını takip etmeniz de istenebilir:
- Her gece yeteri kadar uyuyun.
- Düzenli bir uyku/uyanıklık programı tutun.
- Uyku ilacı kullanıyorsanız ilacı belirtildiği şekilde kullanın.
- Vardiyalı çalışıyorsanız çalışma programınızda ayarlamalar yapın.
- Alkol ve uyuşturucu kullanımından kaçının.
