Paranoya, kişinin dünyadaki güvenlik duygusuyla ilgili yoğun korkuları ve rahatsızlığı ifade eder. Paranoya, çok sayıda zihinsel sağlık durumuyla çakışır, ancak şizofreni de dahil olmak üzere psikotik bozukluklarda en yaygın olma eğilimindedir. Paranoyak olan kişi, şüpheci, güvensiz ve aşırı uyanık biri olarak kendini gösterebilir. Karşı karşıya kaldıklarında savunmaya da geçebilirler.
İçindekiler
Paranoya Nedir?
Paranoya, gerçekliğin ve kişinin çevresinin zihinsel algısının çarpıtılmasıdır. Bu, birinin belirli bir tür dış güç tarafından tehdit edildiğine inanmasına neden olur. Ara sıra veya hafif paranoya, özellikle gerçek ihanet veya travma deneyimlerinden sonra kendi başına var olabilir. Bununla birlikte, kalıcı paranoya genellikle diğer akıl sağlığı durumlarının bir belirtisidir.
Aşağıda bazı paranoya örnekleri verilmiştir:
- Hükümetten korkan bir kişi onları izlediğini veya takip ettiğini düşünüyor
- Kendisine karşı bir cinayet planı olduğuna inanıyor
- Başkalarının arkasından konuştuğunu sanıyor
- Partnerinin sadakatsiz olduğuna inanıyor
- Doğası gereği diğerlerinden üstün olduğuna inanıyor
Anksiyete Paranoya Farkı
Semptomlar örtüşebilse de, anksiyete ve paranoya arasında belirgin farklılıklar vardır. Paranoyası olan biri, bir tehdit, komplo veya kendine veya başkalarına kötü bir zarar verme duygusuyla ilgili kronik sanrılar gösterir. Anksiyete bozukluğu olan biri bu korkuya dayalı düşüncelerden bazılarına sahip olabilir, ancak bunlar doğası gereği bu kadar derin bir güvensizliğe yol açmaz. Anksiyete belirtileri ayrıca kendinden daha fazla şüphe duyma ve güvensizlik duygularıyla ilişkili olma eğilimindedir ve bu belirtiler doğası gereği paranoya ile mevcut olmayabilir.
Paranoya Belirtileri
Paranoya belirtileri, birinin hayatının herhangi bir noktasında ortaya çıkabilir. Semptomlar, mevcut ruh sağlığı durumuna göre de değişebilir.
Paranoya belirtileri şunları içerebilir:
- Başkalarına güvensizlik
- Aşırı uyanıklık
- Kişisel bilgileri paylaşma konusundaki isteksizlik
- Pozitif olaylarda gizli anlamlar bulma
- Gevşemekte zorluk çekmek
- İnat ve düşmanlık
Paranoya Nedenleri
Paranoyanın olası nedenleri şunlardır:
Travma
Travma geçmişine sahip olmak, birini paranoyaya daha duyarlı hale getirebilir. Özellikle çocukluk çağı travması beyni temelden etkiler ve kişinin güvenlik duygusunu bozabilir. Geçmişte incinmiş veya tehdit edilmişlerse, doğal olarak tarihin bir şekilde tekerrür etmesinden korkabilirler. Travma sonrası stres bozukluğu olan kişiler, travmalarının bir sonucu olarak aşırı uyanıklık ve kaçınma davranışları yaşarlar.
Şizofreni
Paranoya şizofreni belirtisi olabilir. Şizofreni, hem pozitif semptomların hem de negatif semptomların varlığı ile karakterize edilir. Şizofreni hastası birçok insan, dünyaya karşı artan bir güvensizlik yaşar.
Bipolar Bozukluk
Paranoya, bipolar bozukluğun bir belirtisi olabilir ve depresif veya manik dönemlerde ortaya çıkabilir. Paranoya, bipolar bozukluğun psikotik özelliklerinin bir parçası da olabilir. Bu durumda, kişi görkemli veya zulmedici olabilen sanrılar geliştirir.
Paranoid Kişilik Bozukluğu
Paranoya, paranoid kişilik bozukluğunun temel belirtisidir. Bu durum kroniktir ve insanların onlara zarar vereceği varsayımıyla birleşen başkalarına karşı derin bir güvensizlik ile karakterize edilir. Paranoid kişilik bozukluğu olan kişiler, sağlıklı ilişkiler kurmakta zorlanırlar ve birinin güvenlik veya sadakat duygusundan sürekli olarak şüphe duyarlar.
Stres
Stres, paranoya da dahil olmak üzere tüm akıl sağlığı semptomlarını şiddetlendirebilir. Herhangi bir stres türünün paranoyaya neden olması pek olası olmasa da, toksik stres kişinin duygusal kararlılığını zayıflatabilir ve onları paranoyak düşüncelerin etkilerine karşı daha savunmasız bırakabilir.
Uyku Eksikliği
Araştırmalar, uyku yoksunluğunun artan paranoya ile ilişkili olduğunu gösteriyor. Düşük kaliteli uyku aynı zamanda daha kötü zihinsel sağlıkla da ilişkilidir. Uykusuzluk veya diğer uyku bozuklukları olan kişilerde paranoya riski daha yüksek olabilir.
Madde kullanımı
Kokain, halüsinojenler, Adderall, metamfetamin, esrar ve alkol gibi bazı uyuşturucular paranoya ile örtüşebilir. Ayrıca, madde kötüye kullanımı genellikle diğer ruh sağlığı durumlarını kötüleştirir ve bu da sorunu şiddetlendirebilir.
Fiziksel hastalık
Paranoya, Alzheimer hastalığı, demans, Parkinson hastalığı, inmeler, HIV/AIDS ve Huntington hastalığı gibi belirli durumlarla örtüşebilir. Bazı araştırmalar, işitme kaybının da paranoya için bir risk faktörü olabileceğini gösteriyor.
Paranoya İle Nasıl Başa Çıkılır?
Paranoyayı tamamen durduramayabilirsiniz ama ortaya çıktıklarında semptomları yönetmek için adımlar atabilirsiniz. Stresi azaltmak için sürekli olarak sağlıklı başa çıkma mekanizmalarına da girebilirsiniz, bu da belirli semptomların ortaya çıkmasını azaltabilir.
Paranoyayla başa çıkmanıza veya paranoyayı önlemenize yardımcı olacak yollar aşağıdadır:
- Yeterince uyuyun: Düzenli, yüksek kaliteli uykuya öncelik verin. Uykuya dalmakta veya uykuda kalmakta zorlanıyorsanız, tutarlı bir programa bağlı kalın ve farkındalık egzersizleri yapın.
- Sağlıklı beslenmeye devam edin: Düzenli olarak yediğinizden ve size enerji veren besleyici gıdaları seçtiğinizden emin olun.
- Madde kullanmaktan kaçının: Birçok madde paranoid semptomları şiddetlendirir. İyileşiyorsanız, nüksetmeyi önleme planınıza bağlı kalın.
- Medya sınırlarını belirleyin: Bazı haber kaynakları veya medya kaynakları sizi paranoyak hissettiriyorsa, izlemekten kaçının ya da hiç izlemeyin.
- Anlamlı faaliyetlerde bulunun: Boş zamanınızı kendinizi iyi hissetmenizi sağlayacak tutkularla meşgul olarak geçirmeye çalışın. Bunlar dikkati dağıtabilirken, aynı zamanda hayatın daha tatmin edici hissettirmesine de yardımcı olur.
- İlacı öngörülen şekilde alın: Paranoya veya diğer akıl sağlığı semptomları için ilaç reçete edildiyse, doktorunuza danışmadan alımınızı azaltmayın veya tamamen almayı bırakmayın.
Düşüncelerinizin otoyolda yarışan arabalar gibi gittikçe hızlandığını fark ettiğinizde, düşüncelerinizi yavaşlatmak için aşağıdaki dikkatli nefes alma egzersizini deneyebilirsiniz :
- Rahatça oturun veya uzanın, başınızı ve boynunuzu gevşetin.
- Bir elinizi göğsünüzün üst kısmına, diğerini ise göğüs kafesinin hemen altına, karnınıza koyun.
- Burnunuzdan yavaşça nefes alın, dört saniye boyunca sayın ve havanın derinden içeri girmesine izin verin.
- Dört saniyeye kadar büzülmüş dudaklardan nefes verin. Nefes alma adımlarını birkaç dakika veya sakinleştiğinizi hissedene kadar tekrarlayın.
Bu egzersizler ayrıca günlük kişisel bakım rutininin bir parçası olabilir. Örneğin, bunları günün başında ve/veya sonunda 10 dakika veya günde birkaç kez uygulamaya karar verebilirsiniz . Çoğu insan, uyandıklarında veya yatağa gittiklerinde daha yüksek miktarda yarışan düşüncelere ve endişelere sahip olma eğilimindedir. Güne şimdiki zamana demir atarak başlamak, gün ilerledikçe daha topraklanmış hissetmenize yardımcı olabilir.
